COVID-19 salgını neticesinde giderek yaygınlaşan, belirli sektörlerce kalıcı hale getirildiği açıklanan “uzaktan çalışma” yöntemi 4857 s. İş Kanunu (“Kanun”) ile genel hatlarıyla düzenlenmiş, 10/03/2021 tarihli 31419 s. Resmi Gazete’de yayınlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği (“Yönetmelik”) ile detaylandırılmış, hukuki zemine oturtulmuş, ilgili yönteme ilişkin muhtelif hukuki yükümlülükler belirlenmiştir. Bu bilgi notu uzaktan çalışma yönteminin tabi olduğu hukuki yükümlülükleri detaylandırmak adına 12/03/2021 tarihi itibariyle mevcut kanuni düzenlemeler kapsamında hazırlanmıştır.
a) 4857 s. İş Kanunu Kapsamında Düzenlemeler
Uzaktan çalışma modeli, esasen Kanun madde 14/4’de “işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi” olarak tanımlanmış, madde 14/5’de uzaktan çalışma yöntemiyle istihdam edilecek çalışan ile yapılacak iş sözleşmesinde “işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin çalışanla iletişim kurması ve çalışma şartlarına ilişkin hükümlerin” bulunması gerektiği belirtilmiştir.
Yine Kanun madde 14/6’de uzaktan çalışma yöntemiyle istihdam edilen çalışanın, salt uzaktan çalışma yöntemiyle istihdam edildiğinden bahisle diğer çalışanlardan farklı işleme tabi tutulamayacağını düzenlenmiş; işverene birtakım yükümlülükler yüklenmiştir. Fıkranın devamında ilgili yükümlülükler iş sağlığı ve güvenliği önlemleri konusunda çalışanın bilgilendirilmesi, gerekli eğitimlerin verilmesini, sağlık gözetiminin sağlanması ve sağlanan ekipmanlarla ilgili iş güvenliği tedbirlerini almak olarak sıralanmıştır. Bu bilgi notunun kapsamında olmaması nedeniyle uyulması gereken iş sağlığı ve güvenliği kuralları açısından “Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” hükümlerine atıf yapmakla yetiniyoruz.
Kanun, harici düzenlemelerin yönetmelikle belirleneceğini ifade etmiş, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından Uzaktan Çalışma Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir.
b) Uzaktan Çalışma Yönetmeliği Kapsamında Düzenlemeler
Yönetmelik uzaktan çalışmayı Kanun’a paralel şekilde tanımlamış, “uzaktan çalışan” şeklinde harici tanımlamaya yer vermiştir. Buna göre uzaktan çalışan: “İş görme ediminin tamamını veya bir kısmını uzaktan çalışarak yerine getiren işçi” olarak tanımlanmıştır.
Hukuk sistemimizde temel kural sözleşmenin şekle bağlı olmamasıdır. Yönetmelik madde 5/1 ilgili kuralın istisnasını düzenlemiş, uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılacağına ilişkin şekil şartı getirmiştir. Bu kapsamda uzaktan çalışma yöntemine ilişkin sözleşmelerin yazılılık şartını sağlamaması sözleşmenin geçersizliği sonucunu doğuracaktır. Yine Yönetmelik madde 5/2 iş sözleşmesinde bulunması gereken başlıkları “işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin çalışanla iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler” olarak kararlaştırmıştır.
Bunlarla sınırlı olmamak üzere iş sözleşmesinde çalışanın uzaktan çalışma yapacağı mekân ile ilgili düzenlemelere yer verilmesi, düzenleme kapsamında doğacak maliyetlere kimin katlanması gerektiğinin kararlaştırılması gerekmektedir. Zira artık uzaktan çalışmanın yapılacağı alan “işyeri” olarak kabul edilecek olup düzenlenmesi Yönetmelik gereğidir.
Yönetmelik; uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının kim tarafından sağlanacağının iş sözleşmesinde belirlenmesi esasını öngörmüş olup gerekli malzeme ve iş araçlarına örnek olarak bilgisayar, cep telefonu verilebilir. Gelecekte doğması muhtemel hukuki sorunların önüne geçmek adına ilgili malzeme ve iş araçlarının kim tarafından sağlanacağının, malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşullarının belirlenmesi büyük önem arz etmektedir. Zira Yönetmelik madde 7/1 uyarınca aksine anlaşma olmadıkça malzeme ve iş araçlarının temininden işveren sorumlu olacaktır. Bunlarla sınırlı olmamak üzere; ilgili malzeme ve iş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde çalışana teslim tarihi itibariyle bedellerini belirtir iş araçları listesinin imza karşılığında teslim edilmesi, ilgili listenin özlük dosyasında saklanması veya iş sözleşmesine eklenmesi gerekmektedir.
Yönetmelik, işin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal ve hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususların iş sözleşmesinde kararlaştırılması gerektiğini belirtmiştir. Örnek olarak internet üzerinden gelen soruları evinden online olarak yanıtlamakla görevli çalışanın internet giderinin kim tarafından karşılanacağı sözleşmede kuşkuya mahal vermeyecek şekilde düzenlenmelidir.
İş sözleşmesinde düzenlenmesi gereken bir başka husus uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresidir. Bu kapsamda somut ve kesin şekilde saat aralıkları belirtilmesinin ve uzaktan çalışmanın ne kadar süreceğinin kararlaştırılmasının faydalı olacağı kanaatindeyiz. Yine işveren ile çalışanın kuracağı iletişim modelinin de Yönetmelik uyarınca belirlenmesi gerekmektedir.
6698 s. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’na uygun şekilde düzenlenen Yönetmelik madde 11’de veri koruma ve paylaşımına ilişkin çalışanın bilgilendirilmesini zorunlu tutmuş, gerekli tedbirlerin alınmasını işverenin sorumluluğu olarak belirtmiştir. Bu kapsamda düzenlenecek iş sözleşmesinde korunması gereken verinin tanımı, kapsamı, riayet edilmesi gereken işletme kurallarının bulunmasının zaruretine değinilmiştir.
Yönetmelik; doğrudan uzaktan çalışma yöntemiyle başlayan çalışanlardan, halihazırda işyerinde çalışmakla birlikte uzaktan çalışma modeline geçen çalışanları ayırmış, sonradan uzaktan çalışma yöntemine geçen çalışanlar için harici bir usul belirlemiştir. Buna göre başlangıçta uzaktan çalışma modeliyle istihdam edilecek çalışan için bilgi notu kapsamında belirtilen unsurları barındırır nitelikte iş sözleşmesi düzenlenmesi yeterli olacakken sonradan uzaktan çalışma yöntemine geçen çalışanlar açısından ilgili süreç; “çalışanın yazılı talebi, talebin işverence değerlendirilmesi ve otuz gün içerisinde değerlendirme sonucunun çalışana yazılı olarak bildirilmesi, talebin kabulü halinde okumakta olduğunuz bilgi notunda belirtilen unsurları kapsayan iş sözleşmesinin düzenlenmesi” olarak şekillenecektir.
